Presentie: kijk verder
Present zijn heeft veel te maken met verder kijken dan dat wat er op het eerste zicht te zien is. Wanneer je in gewone dingen - samen koffie drinken, een feestje bouwen, het lokaal versieren - geheel aanwezig bent, dan krijg je de kans om de ander echt te leren kennen.
De presentiebeoefening lijkt vaak heel alledaags. Ze bedient zich van alledaagse omgangs- en werkvormen, van gewone taal, kleine, doodgewone aanleidingen en aangrijpingspunten. Er wordt met elkaar opgetrokken en daar doorheen dienen zich ernstige zaken aan, bijvoorbeeld: afgrijselijke mishandeling komt ter sprake terwijl je samen kookt.
De omgang tussen de presentiebeoefenaar en de ander is dikwijls heel hartelijk en informeel. Dit is wat we binnen de presentiebenadering aanwezig zijn met verdunde ernst noemen. De vreugde en de ellende van het leven delen, werkt vaak het best al wandelend of tussen ‘de soep en de patatten’, doorheen alledaagse activiteiten die je samen uitvoert. Dit alles kan met een zekere nonchalance waardoor het leven spontaan ter sprake komt.
Wat gebeurt er ondertussen bij de presentiewerker? Je draait bij jezelf de knop om van doen naar laten. Met andere woorden: je schakelt over op de latende modus. Je laat je in eerste instantie sturen door de beweging van de ander. Je neemt de tijd om bij de ander te zijn, om je te kunnen voegen in de relatie en je daardoor te laten bewegen. Je geeft de ander de ruimte om zich te laten zien en te laten kennen en jij neemt geen actief oplossende houding aan.
Je aandacht spitst zich toe op de signalen in de alledaagse contacten. De tekenen komen niet vanzelf naar je toe maar vragen dat je een onderzoekende houding aanneemt: ‘gespannen’ ontvankelijkheid en bewuste sensibiliteit. Je staat open voor wat eventueel je aandacht vraagt en reageert heel onbevangen met steeds de nodige ruimte voor correctie. Zo komt het binnenperspectief van de ander naar voor. Dit zal de relatie versterken. Je zult dus wijs moeten zijn en de taal van de ander - verslaafd, onopgevoed, crimineel, psychisch zwak,… - moeten leren verstaan.
Aanwezig zijn in verdunde ernst en een latende modus kan maar vanuit een wederzijdsheid. Jij en de ander zijn gelijkwaardig - dit wil niet zeggen gelijk - en elk heeft zijn waarde en die moet behouden blijven of ontdekt worden. Het gevolg is dat mensen je zien als een vriend, als ‘ons ma’. Natuurlijk ben je niet echt hun vriend en ook hun moeder niet. Maar het voelt wel zo. Je krijgt vertrouwen, je kunt samen vriendachtig zoeken waar het op aan komt, wat er nodig is. Zo worden we samen mens.
Verder zien begint bij ‘zien’ en gaat erom mensen heel bewust te zien en contact te maken met hen zodat zij voelen: “Ik ben gezien. Hier mag ik erbij horen, want ik ben het waard”. Mensen zien, graag zien, daar draait het om. Als je verder kijkt dan zie je ook meer. Dan lukt het jou niet langer om hun miserie simpelweg te aanvaarden. Je wordt verontwaardigd en klopt op tafel bij hogere instanties. Present zijn, verder kijken, doet je dingen zien die niet zouden mogen gebeuren, maar toch gebeuren. Je kunt dan niet anders dan die zaken op het juiste niveau present stellen, zodat eraan gewerkt kan worden. In presentie gaat het daarom altijd om de dialectiek tussen present zijn aan de ene kant - bij concrete mensen, in complexe praktijken en chaotische leefwerelden - en present stellen aan de andere kant - in de politiek, op systeemniveau, in het juridische apparaat en in de economische logica: dáár laten horen wat present zijn bij kwetsbaren ons leert over hun realiteit.